Anlamla İlgili Sanatlar: İham

İham: iki ya da daha fazla anlamı olan bir kelimeyi bir dize ya da beyit içinde bütün anlamlarını kastederek kullanma sanatıdır. Kelimenin her iki anlamı da diğer kelimeler tarafından desteklenmelidir. Kinayeden ve tevriyeden farklıdır. Kinayede gerçek ve mecazlı anlamları bir arada kullanılıp mecazlı anlamı kastedilir. Tevriyede ise gerçek anlamların hepsi söylenip uzak anlamı kastedilir.

İşte bazı İham örnekleri:

Bâkî çemende hayli perişan imiş varak

Benzer ki bir şikâyeti var rüzgârdan

Burada “rüzgâr”ın “zaman” ve “yel” anlamlarının ikisi de geçerlidir.

 

İham-ı tenasüp ve iham-ı tezat olmak üzere iki türü vardır. İham-ı tenasüpte gerçek anlamlardan biri kastedilmez. Ama dizede bu söylenmeyen gerçek anlamla tenasüplü başka kelime(ler) bulunur.

İham-ı tenasüp örneği olarak:

Rind olan cam alır eline müdam

Lâle veş nev-bahara katlanmaz.

 

“Müdam”ın iki anlamı vardır: “sürekli” ve “şarap”, burada şarap anlamı söylenmemiş. Ama onunla ilgili olarak cam (kadeh) kelimesi kullanılmış.

 

İham-ı tezatta ise dizede, söylenmemiş gerçek anlamla tezat olabilecek başka kelime(ler) kullanılır.

 

Ay geçer görmeziz ol mihr-i cihan-arayı

Elimizden ne gelir taliimiz yar değil

 

Burada “ay”ın iki anlamı vardır: “zaman dilimi” ve “gökteki uydu”. İkinci anlam söylenmemiş ama onunla tezatlı olan mihr (güneş) kelimesi kullanılmış.

Diğer anlam sanatları için tıklayınız.